Urxen medidas amplas, efectivas e duradeiras para facer fronte aos incendios forestais

A vaga de incendios forestais destas semanas volve situar á sociedade ante a mesma e recorrente pregunta: podíase facer algo máis por evitar tanto lume e tanto dano? Para dar coa resposta, Ecoloxistas en Acción lembra que o Estado español, e por tanto as comunidades autónomas, así como o resto dos Estados da conca mediterránea, estaba xa alertado de que as condicións meteorolóxicas do verán serían de novo favorables á xeración e intensificación de incendios forestais.

Con todo, Ecoloxistas en Acción recoñece que non é fácil atopar respostas á problemática dos incendios: “A urxencia das situacións que se están vivindo e as certezas que como sociedade e cidadanía demándanse, fan moi difícil falar e entenderse sobre un tema tan complexo e diverso na súa casuística e evolución como é o dos incendios forestais. Pero é necesario un esforzo colectivo para pór en marcha medidas de diversos ámbitos que contribúan a reducir os riscos para o medio ambiente e as persoas”, afirman desde a organización.

Así mesmo, denuncian que —a falta de respostas máis matizadas, complexas e específicas segundo o caso— a resposta habitual de responsables políticos e medios de comunicación é pór o foco en propostas simples que apenas se enuncian nunha frase.

Por iso, neste marco dun problema tan complexo e que vén sendo estudado desde diferentes ámbitos, Ecoloxistas en Acción defende que é necesario ampliar a mirada e ver todo o problema no seu conxunto. Hai dúas cuestións fundamentais que a miúdo quedan no esquecemento: a redución das ignicións e a actuación temperá na extinción. E para iso, necesítanse moitos máis recursos e compromiso por parte de todas as Administracións.

Respecto da actuación temperá en extinción, Ecoloxistas en Acción recoñece algúns avances técnicos das Administracións, pero insístese en que a dotación de medios de vixilancia e pronto ataque é insuficiente, e débense dotar de medios suficientes e condicións de traballo dignas aos equipos de extinción.

Mentres que nalgúns territorios hai corpos especializados que traballan todo o ano, noutros lugares —como Castela e León— os sindicatos de profesionais denuncian a falta de previsión, as xornadas maratonianas, a ausencia de bolsas de emprego e a insuficiente formación real dos operativos de extinción. Nesta comunidade autónoma chegouse mesmo a substituír o persoal das torres de vixilancia por un sistema de cámaras que resultou de xeito evidente ineficaz.

Lamentablemente, estas non son denuncias recentes, hai anos que vén reclamando a dignificación das condicións laborais e o fin da temporalidade e precariedade das persoas que se enfrontan en primeira liña ao lume.

Por outra banda, segundo o último informe decenal “Os incendios forestais en España” publicado en 2019 polo entón Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, o 80,77 % dos incendios foi de orixe antrópico, ben con fins dolosos (52 %) ou por neglixencia (28 %). A pesar dese nivel de coñecemento, só no 17 % dos casos de orixe antrópico global conseguiuse identificar a quen o causou e, dentro deles, só no 2 % dos casos de incendios provocados detívose ao culpable. É dicir, estase ante un nivel moi baixo de penalización dunha conduta tan grave e que pon en risco vidas humanas.

Por todo iso, Ecoloxistas en Acción sinala que atallar as orixes antrópicos da maior parte dos incendios é unha das materias pendentes que podería redundar con maior calado na diminución dos lumes en España. E para iso, insiste en que quen xeran incendios deben asumir as responsabilidades correspondentes (penais ou administrativas), algo que se debe atender con políticas de prevención axeitadas e co debido apoio político e social.

Aumentar a resiliencia do territorio

Ecoloxistas en Acción insiste en que combater os incendios forestais non admite receitas simples, senón que require dunha análise máis profunda e sosegado, así como da concienciación e implicación de toda a sociedade e da dotación de todos os recursos necesarios para iso.

No Estado español, a superficie forestal ocupa máis do 55 % do territorio, cunha tendencia ao crecemento lento pero sostido como consecuencia do abandono rural, especialmente da superficie arboredo que agora ocupa o 37 % da superficie estatal. Unha superficie de máis de 28 millóns de hectáreas onde as accións de xestión non poden xeneralizarse e deben de realizarse dando prioridade a diferentes obxectivos en función da zona.

A organización ecoloxista chama a atención sobre as plantacións forestais, que non poden considerarse bosques aínda que sexan zonas arboredos, e esixe tomar medidas contundentes para limitar as plantacións forestais, especialmente de eucalipto, como especie exótica invasora que esgota os recursos hídricos do solo e é tremendamente inflamable.

“O coñecemento científico indícanos que deben limitarse as extensións das plantacións forestais, tamén de pináceas, e favorecer a diversidade e a discontinuidade das masas forestais, para tratar de conter a rapidísima propagación que estamos a ver nestes últimos grandes incendios”, argumentan.

Para Ecoloxistas en Acción, a xestión forestal orientada á prevención de incendios debe adaptarse ás características e necesidades específicas de cada territorio, e realizarse con criterios de conservación da biodiversidade, mitigación e adaptación ao cambio climático. En zonas próximas a núcleos de poboación, infraestruturas críticas ou puntos estratéxicos para a intervención dos servizos de extinción, pode ser necesario aplicar unha xestión máis intensa, que reduza a carga de biomasa e facilite o acceso, aumentando a capacidade de extinción.

Naquelas áreas máis amplas do territorio onde sexa posible, a xestión extensiva debe centrarse en fomentar un mosaico agroforestal que combine espazos abertos e áreas arboredos, contribuíndo a xerar paisaxes máis resilientes ao lume. Finalmente, en espazos con masas autóctonas ou en restauración, é clave favorecer a maduración e complexidade estrutural dos bosques, xa que os ecosistemas forestais maduros presentan unha maior resiliencia fronte a grandes incendios, especialmente os bosques de quercíneas.

“Cabe lembrar que a xestión extensiva, a que xera o mosaico agroforestal, é posible naquelas comarcas onde aínda queda un mundo rural vivo. Pero lamentablemente ese non é o escenario xeneralizado, xa que o despoboamento afecto a gran parte do territorio, polo que son urxentes políticas que loiten contra o reto demográfico e faciliten o desenvolvemento do sector primario, especialmente o de base agroecolóxica”, conclúen as ecoloxistas.